ทส อาการา

[343] ‘‘อถ โข, พฺราหฺมณ, ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ รญฺโญ มหาวิชิตสฺส ปุพฺเพว ยญฺญา ทสหากาเรหิ ปฏิคฺคาหเกสุ วิปฺปฏิสารํ ปฏิวิเนสิฯ ‘อาคมิสฺสนฺติ โข โภโต ยญฺญํ ปาณาติปาติโนปิ ปาณาติปาตา ปฏิวิรตาปิฯ เย ตตฺถ ปาณาติปาติโน, เตสญฺเญว เตนฯ เย ตตฺถ ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา, เต อารพฺภ ยชตํ ภวํ, สชฺชตํ ภวํ, โมทตํ ภวํ, จิตฺตเมว ภวํ อนฺตรํ ปสาเทตุฯ อาคมิสฺสนฺติ โข โภโต ยญฺญํ อทินฺนาทายิโนปิ อทินฺนาทานา ปฏิวิรตาปิ…เป.… กาเมสุ มิจฺฉาจาริโนปิ กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรตาปิ… มุสาวาทิโนปิ มุสาวาทา ปฏิวิรตาปิ… ปิสุณวาจิโนปิ ปิสุณาย วาจาย ปฏิวิรตาปิ… ผรุสวาจิโนปิ ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรตาปิ… สมฺผปฺปลาปิโนปิ สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรตาปิ … อภิชฺฌาลุโนปิ อนภิชฺฌาลุโนปิ… พฺยาปนฺนจิตฺตาปิ อพฺยาปนฺนจิตฺตาปิ… มิจฺฉาทิฏฺฐิกาปิ สมฺมาทิฏฺฐิกาปิ…ฯ เย ตตฺถ มิจฺฉาทิฏฺฐิกา, เตสญฺเญว เตนฯ เย ตตฺถ สมฺมาทิฏฺฐิกา, เต อารพฺภ ยชตํ ภวํ, สชฺชตํ ภวํ, โมทตํ ภวํ, จิตฺตเมว ภวํ อนฺตรํ ปสาเทตู’ติฯ อิเมหิ โข, พฺราหฺมณ, ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ รญฺโญ มหาวิชิตสฺส ปุพฺเพว ยญฺญา ทสหากาเรหิ ปฏิคฺคาหเกสุ วิปฺปฏิสารํ ปฏิวิเนสิฯ

โสฬส อาการา

[344] ‘‘อถ โข, พฺราหฺมณ, ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ รญฺโญ มหาวิชิตสฺส มหายญฺญํ ยชมานสฺส โสฬสหากาเรหิ จิตฺตํ สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ สิยา โข ปน โภโต รญฺโญ มหายญฺญํ ยชมานสฺส โกจิเทว วตฺตา – ‘ราชา โข มหาวิชิโต มหายญฺญํ ยชติ, โน จ โข ตสฺส อามนฺติตา ขตฺติยา อานุยนฺตา เนคมา เจว ชานปทา จ; อถ จ ปน ภวํ ราชา เอวรูปํ มหายญฺญํ ยชตี’ติ ฯ เอวมฺปิ โภโต รญฺโญ วตฺตา ธมฺมโต นตฺถิฯ โภตา โข ปน รญฺญา อามนฺติตา ขตฺติยา อานุยนฺตา เนคมา เจว ชานปทา จ ฯ อิมินาเปตํ ภวํ ราชา ชานาตุ, ยชตํ ภวํ, สชฺชตํ ภวํ, โมทตํ ภวํ, จิตฺตเมว ภวํ อนฺตรํ ปสาเทตุฯ

‘‘สิยา โข ปน โภโต รญฺโญ มหายญฺญํ ยชมานสฺส โกจิเทว วตฺตา – ‘ราชา โข มหาวิชิโต มหายญฺญํ ยชติ, โน จ โข ตสฺส อามนฺติตา อมจฺจา ปาริสชฺชา เนคมา เจว ชานปทา จ…เป.… พฺราหฺมณมหาสาลา เนคมา เจว ชานปทา จ…เป.… คหปติเนจยิกา เนคมา เจว ชานปทา จ, อถ จ ปน ภวํ ราชา เอวรูปํ มหายญฺญํ ยชตี’ติฯ เอวมฺปิ โภโต รญฺโญ วตฺตา ธมฺมโต นตฺถิฯ โภตา โข ปน รญฺญา อามนฺติตา คหปติเนจยิกา เนคมา เจว ชานปทา จฯ อิมินาเปตํ ภวํ ราชา ชานาตุ, ยชตํ ภวํ, สชฺชตํ ภวํ, โมทตํ ภวํ, จิตฺตเมว ภวํ อนฺตรํ ปสาเทตุฯ

‘‘สิยา โข ปน โภโต รญฺโญ มหายญฺญํ ยชมานสฺส โกจิเทว วตฺตา – ‘ราชา โข มหาวิชิโต มหายญฺญํ ยชติ, โน จ โข อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทน, อถ จ ปน ภวํ ราชา เอวรูปํ มหายญฺญํ ยชตี’ติฯ เอวมฺปิ โภโต รญฺโญ วตฺตา ธมฺมโต นตฺถิฯ ภวํ โข ปน ราชา อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทนฯ อิมินาเปตํ ภวํ ราชา ชานาตุ, ยชตํ ภวํ, สชฺชตํ ภวํ, โมทตํ ภวํ, จิตฺตเมว ภวํ อนฺตรํ ปสาเทตุฯ

‘‘สิยา โข ปน โภโต รญฺโญ มหายญฺญํ ยชมานสฺส โกจิเทว วตฺตา – ‘ราชา โข มหาวิชิโต มหายญฺญํ ยชติ โน จ โข อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต พฺรหฺมวณฺณี พฺรหฺมวจฺฉสี อขุทฺทาวกาโส ทสฺสนาย…เป.… โน จ โข อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโค ปหูตชาตรูปรชโต ปหูตวิตฺตูปกรโณ ปหูตธนธญฺโญ ปริปุณฺณโกสโกฏฺฐาคาโร…เป.… โน จ โข พลวา จตุรงฺคินิยา เสนาย สมนฺนาคโต อสฺสวาย โอวาทปฏิกราย สหติ มญฺเญ ปจฺจตฺถิเก ยสสา…เป.… โน จ โข สทฺโธ ทายโก ทานปติ อนาวฏทฺวาโร สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิกวณิพฺพกยาจกานํ โอปานภูโต ปุญฺญานิ กโรติ…เป.… โน จ โข พหุสฺสุโต ตสฺส ตสฺส สุตชาตสฺส…เป.… โน จ โข ตสฺส ตสฺเสว โข ปน ภาสิตสฺส อตฺถํ ชานาติ ‘‘อยํ อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ, อยํ อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ’’ติ…เป.… โน จ โข ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ปฏิพโล อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเน อตฺเถ จินฺเตตุํ, อถ จ ปน ภวํ ราชา เอวรูปํ มหายญฺญํ ยชตี’ติ ฯ เอวมฺปิ โภโต รญฺโญ วตฺตา ธมฺมโต นตฺถิฯ ภวํ โข ปน ราชา ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ปฏิพโล อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเน อตฺเถ จินฺเตตุํฯ อิมินาเปตํ ภวํ ราชา ชานาตุ , ยชตํ ภวํ, สชฺชตํ ภวํ, โมทตํ ภวํ, จิตฺตเมว ภวํ อนฺตรํ ปสาเทตุฯ

‘‘สิยา โข ปน โภโต รญฺโญ มหายญฺญํ ยชมานสฺส โกจิเทว วตฺตา – ‘ราชา โข มหาวิชิโต มหายญฺญํ ยชติฯ

โน จ ขฺวสฺส ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทน; อถ จ ปน ภวํ ราชา เอวรูปํ มหายญฺญํ ยชตี’ติฯ เอวมฺปิ โภโต รญฺโญ วตฺตา ธมฺมโต นตฺถิฯ โภโต โข ปน รญฺโญ ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทนฯ อิมินาเปตํ ภวํ ราชา ชานาตุ, ยชตํ ภวํ, สชฺชตํ ภวํ, โมทตํ ภวํ, จิตฺตเมว ภวํ อนฺตรํ ปสาเทตุฯ

‘‘สิยา โข ปน โภโต รญฺโญ มหายญฺญํ ยชมานสฺส โกจิเทว วตฺตา – ‘ราชา โข มหาวิชิโต มหายญฺญํ ยชติฯ โน จ ขฺวสฺส ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ อชฺฌายโก มนฺตธโร ติณฺณํ เวทานํ ปารคู สนิฆณฺฑุเกฏุภานํ สากฺขรปฺปเภทานํ อิติหาสปญฺจมานํ ปทโก เวยฺยากรโณ โลกายตมหาปุริสลกฺขเณสุ อนวโย…เป.… โน จ ขฺวสฺส ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ สีลวา วุทฺธสีลี วุทฺธสีเลน สมนฺนาคโต…เป.… โน จ ขฺวสฺส ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ปฐโม วา ทุติโย วา สุชํ ปคฺคณฺหนฺตานํ, อถ จ ปน ภวํ ราชา เอวรูปํ มหายญฺญํ ยชตี’ติฯ เอวมฺปิ โภโต รญฺโญ วตฺตา ธมฺมโต นตฺถิฯ โภโต โข ปน รญฺโญ ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ปฐโม วา ทุติโย วา สุชํ ปคฺคณฺหนฺตานํฯ อิมินาเปตํ ภวํ ราชา ชานาตุ, ยชตํ ภวํ, สชฺชตํ ภวํ, โมทตํ ภวํ, จิตฺตเมว ภวํ อนฺตรํ ปสาเทตูติฯ อิเมหิ โข, พฺราหฺมณ, ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ รญฺโญ มหาวิชิตสฺส มหายญฺญํ ยชมานสฺส โสฬสหิ อากาเรหิ จิตฺตํ สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิฯ

[345] ‘‘ตสฺมิํ โข, พฺราหฺมณ, ยญฺเญ เนว คาโว หญฺญิํสุ, น อเชฬกา หญฺญิํสุ, น กุกฺกุฏสูกรา หญฺญิํสุ, น วิวิธา ปาณา สํฆาตํ อาปชฺชิํสุ, น รุกฺขา ฉิชฺชิํสุ ยูปตฺถาย, น ทพฺภา ลูยิํสุ พริหิสตฺถาย [ปริหิํสตฺถาย (สฺยา. ก. สี. ก.), ปรหิํสตฺถาย (ก.)]ฯ

เยปิสฺส อเหสุํ ทาสาติ วา เปสฺสาติ วา กมฺมกราติ วา, เตปิ น ทณฺฑตชฺชิตา น ภยตชฺชิตา น อสฺสุมุขา รุทมานา ปริกมฺมานิ อกํสุฯ อถ โข เย อิจฺฉิํสุ, เต อกํสุ, เย น อิจฺฉิํสุ, น เต อกํสุ; ยํ อิจฺฉิํสุ, ตํ อกํสุ, ยํ น อิจฺฉิํสุ, น ตํ อกํสุฯ สปฺปิเตลนวนีตทธิมธุผาณิเตน เจว โส ยญฺโญ นิฏฺฐานมคมาสิฯ

[346] ‘‘อถ โข, พฺราหฺมณ, ขตฺติยา อานุยนฺตา เนคมา เจว ชานปทา จ, อมจฺจา ปาริสชฺชา เนคมา เจว ชานปทา จ, พฺราหฺมณมหาสาลา เนคมา เจว ชานปทา จ, คหปติเนจยิกา เนคมา เจว ชานปทา จ ปหูตํ สาปเตยฺยํ อาทาย ราชานํ มหาวิชิตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวมาหํสุ – ‘อิทํ, เทว, ปหูตํ สาปเตยฺยํ เทวญฺเญว อุทฺทิสฺสาภตํ, ตํ เทโว ปฏิคฺคณฺหาตู’ติฯ ‘อลํ, โภ, มมาปิทํ ปหูตํ สาปเตยฺยํ ธมฺมิเกน พลินา อภิสงฺขตํ; ตญฺจ โว โหตุ, อิโต จ ภิยฺโย หรถา’ติฯ เต รญฺญา ปฏิกฺขิตฺตา เอกมนฺตํ อปกฺกมฺม เอวํ สมจินฺเตสุํ – ‘น โข เอตํ อมฺหากํ ปติรูปํ, ยํ มยํ อิมานิ สาปเตยฺยานิ ปุนเทว สกานิ ฆรานิ ปฏิหเรยฺยามฯ ราชา โข มหาวิชิโต มหายญฺญํ ยชติ, หนฺทสฺส มยํ อนุยาคิโน โหมา’ติฯ

[347] ‘‘อถ โข, พฺราหฺมณ, ปุรตฺถิเมน ยญฺญวาฏสฺส [ยญฺญาวาฏสฺส (สี. ปี. ก.)] ขตฺติยา อานุยนฺตา เนคมา เจว ชานปทา จ ทานานิ ปฏฺฐเปสุํฯ ทกฺขิเณน ยญฺญวาฏสฺส อมจฺจา ปาริสชฺชา เนคมา เจว ชานปทา จ ทานานิ ปฏฺฐเปสุํฯ ปจฺฉิเมน ยญฺญวาฏสฺส พฺราหฺมณมหาสาลา เนคมา เจว ชานปทา จ ทานานิ ปฏฺฐเปสุํฯ อุตฺตเรน ยญฺญวาฏสฺส คหปติเนจยิกา เนคมา เจว ชานปทา จ ทานานิ ปฏฺฐเปสุํฯ

‘‘เตสุปิ โข, พฺราหฺมณ, ยญฺเญสุ เนว คาโว หญฺญิํสุ, น อเชฬกา หญฺญิํสุ, น กุกฺกุฏสูกรา หญฺญิํสุ, น วิวิธา ปาณา สํฆาตํ อาปชฺชิํสุ, น รุกฺขา ฉิชฺชิํสุ ยูปตฺถาย, น ทพฺภา ลูยิํสุ พริหิสตฺถายฯ เยปิ เนสํ อเหสุํ ทาสาติ วา เปสฺสาติ วา กมฺมกราติ วา, เตปิ น ทณฺฑตชฺชิตา น ภยตชฺชิตา น อสฺสุมุขา รุทมานา ปริกมฺมานิ อกํสุฯ อถ โข เย อิจฺฉิํสุ, เต อกํสุ, เย น อิจฺฉิํสุ, น เต อกํสุ; ยํ อิจฺฉิํสุ, ตํ อกํสุ, ยํ น อิจฺฉิํสุ น ตํ อกํสุฯ สปฺปิเตลนวนีตทธิมธุผาณิเตน เจว เต ยญฺญา นิฏฺฐานมคมํสุฯ

‘‘อิติ จตฺตาโร จ อนุมติปกฺขา, ราชา มหาวิชิโต อฏฺฐหงฺเคหิ สมนฺนาคโต, ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ จตูหงฺเคหิ สมนฺนาคโต; ติสฺโส จ วิธา อยํ วุจฺจติ พฺราหฺมณ ติวิธา ยญฺญสมฺปทา โสฬสปริกฺขารา’’ติฯ

[348] เอวํ วุตฺเต, เต พฺราหฺมณา อุนฺนาทิโน อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทา อเหสุํ – ‘‘อโห ยญฺโญ, อโห ยญฺญสมฺปทา’’ติ! กูฏทนฺโต ปน พฺราหฺมโณ ตูณฺหีภูโตว นิสินฺโน โหติฯ อถ โข เต พฺราหฺมณา กูฏทนฺตํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจุํ – ‘‘กสฺมา ปน ภวํ กูฏทนฺโต สมณสฺส โคตมสฺส สุภาสิตํ สุภาสิตโต นาพฺภนุโมทตี’’ติ? ‘‘นาหํ, โภ, สมณสฺส โคตมสฺส สุภาสิตํ สุภาสิตโต นาพฺภนุโมทามิฯ มุทฺธาปิ ตสฺส วิปเตยฺย, โย สมณสฺส โคตมสฺส สุภาสิตํ สุภาสิตโต นาพฺภนุโมเทยฺยฯ อปิ จ เม, โภ, เอวํ โหติ – สมโณ โคตโม น เอวมาห – ‘เอวํ เม สุต’นฺติ วา ‘เอวํ อรหติ ภวิตุ’นฺติ วา; อปิ จ สมโณ โคตโม – ‘เอวํ ตทา อาสิ, อิตฺถํ ตทา อาสิ’ ตฺเวว ภาสติฯ ตสฺส มยฺหํ โภ เอวํ โหติ – ‘อทฺธา สมโณ โคตโม เตน สมเยน ราชา วา อโหสิ มหาวิชิโต ยญฺญสฺสามิ ปุโรหิโต วา พฺราหฺมโณ ตสฺส ยญฺญสฺส ยาเชตา’ติฯ อภิชานาติ ปน ภวํ โคตโม เอวรูปํ ยญฺญํ ยชิตฺวา วา ยาเชตฺวา วา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิตาติ’’? ‘‘อภิชานามหํ, พฺราหฺมณ, เอวรูปํ ยญฺญํ ยชิตฺวา วา ยาเชตฺวา วา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิตา, อหํ เตน สมเยน ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ อโหสิํ ตสฺส ยญฺญสฺส ยาเชตา’’ติฯ

นิจฺจทานอนุกุลยญฺญํ

[349] ‘‘อตฺถิ ปน, โภ โคตม, อญฺโญ ยญฺโญ อิมาย ติวิธาย ยญฺญสมฺปทาย [ติวิธยญฺญสมฺปทาย (ก.)] โสฬสปริกฺขาราย อปฺปฏฺฐตโร [อปฺปตฺถตโร (สฺยา. กํ.)] จ อปฺปสมารมฺภตโร [อปฺปสมารพฺภตโร (สี. ปี. ก.)] จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ?